وقتی که دنیای مجازی زندگی واقعی را احاطه می‌کند

بخش‌های عمده‌ای از زندگی انسان‌ها و به ویژه زمان فراغت آن‌ها تحت تاثیر فناوری‌های ارتباطی به ویژه دنیای مجازی قرار گرفته است. فناوری‌های ارتباطی جدید، احساس سهیم شدن و شریک بودن با دیگران را به افراد القا می‌کنند، بدین معنا که انسان‌ها با پیوستن به گروه‌ها در دنیای مجازی، با انسان‌های بیشتری آشنا شده و در نتیجه، در غم و شادی‌های یکدیگر شریک می‌شوند، با هم همدلی ‌می‌کنند و به هم کمک می‌کنند.

آن‌ها حتی کمک مالی و واریز پول به حساب از طریق ایجاد کمپین‌ها انجام می‌دهند، چرا که پیشرفت روزافزون فناوری در این گونه ارتباطات در دنیای مجازی، آن‌ها را به تعاملات حقیقی نزدیک‌تر ساخته و جنبه‌ انسانی‌تری بدان بخشیده است.

چرا ارتباطات مجازی ؟

افراد در ارتباطات مجازی و با استفاده از ابزارهای ارتباطی با تلفیق نشانه‌های کلامی و غیرکلامی، می‌کوشند تا محیط صمیمانه‌تری را در فضای مجازی ایجاد نمایند. در ایران نیز جوانان و فراغت مجازی‌ را که عنوان یک تحقیق است، چنین نتیجه گرفته‌اند که: گفتگوهای اینترنتی در دنیای مجازی به مثابه‌ عرصه‌ جدید برای گذراندن فراغت جوانان، به منظور ظرفیتی برای تقویت سرمایه‌ اجتماعی افراد و برقراری ارتباط و تنظیم روابط با خود و اجتماع بلافصل خوبش بکار گرفته می‌شود.

پاتنام و کلمن سرمایه‌ اجتماعی را به منزله دارایی‌های جوامع در نظر می‌گیرند. به طوری که مشارکت بیشتر در جامعه، منجر به ایجاد شبکه‌ محکم‌تری از تعاملات اجتماعی و اعتماد بیشتر به یکدیگر می‌شود. این اعتماد امروزه در جوامع مدرن شکل جدیدی به خود گرفته است. که بیشتر جنبه‌ بین گروهی توام با اعتماد تعمیم یافته و عام دارد و از آن با عنوان سرمایه‌ اجتماعی جدید یا شبکه‌ای نام می‌برند.

اشکال جدید شبکه‌ها، گروه‌های مجازی‌ای هستند که از طریق حضور در فضاهای مجازی، قابل دستیابی‌اند. در این وضعیت، فرد و نه گروه، واحد اولیه‌ اتصال است. از این‌رو، افزایش چنین شبکه‌هایی، فردگرایی را تسهیل می‌کنند. هر شخص، صفحه کلیدی میان پیوندها وشبکه‌ها است که به شکل جداگانه‌ای، شبکه‌های خود را برای دستیابی به اطلاعات، همکاری‌ها، سفارشات، معاشرت و احساس تعلق فعال می‌سازد.

از این‌رو، تاکنون دیدگاه‌های مختلفی به بحث و نظر درباره‌ نقش و تاثیر فناوری‌های نوین بر روابط اجتماعی پرداخته‌اند. این دیدگاه‌ها در کل به سه گروه قابل تفکیک هستند.

دنیای مجازی جایگزین دنیای واقعی قدیمی می‌شود

گروه اول

 که دیدگاه‌شان در حال تبدیل شدن به یک ایدئولوژی برتر است، از دنیای تازه‌ای سخن می‌گویند که در تعارض با دنیای قدیمی است. از جمله صاحب‌نظران این گروه می‌توان به والتر اشاره کرد. او معتقد است که دنیای مجازی یا دنیای شبکه‌ها، به تدریج جایگزین دنیای واقعی قدیمی خواهند شد.

از نظر آن‌ها اینترنت به ترویج تغییرات مثبت کمک می‌کند. اینترنت با فراهم آوردن فضای ملاقات برای افراد دارای علایق مشترک و غلبه بر محدودیت‌های مکان و زمان، موجب تجدید حیات اجتماعی می‌شود. اینترنت همچنین گفت‌گوی آزاد و دموکراتیک را رواج می‌دهد، چشم‌اندازهای چند جانبه ارائه می‌دهد و اقدام جمعی را امکان پذیر می‌سازد.

از این دیدگاه، اینترنت نه تنها فرصت‌های تماس با دوستان و خویشاوندان را با هزینه‌ پایینی فراهم می‌کند. بلکه در نتیجه‌ آگاهی اعضای شبکه از نیازهای یکدیگر، بر تعداد ارتباطات رو در رو و تلفنی آن‌ها می‌افزاید.

دنیای مجازی و تسهیل روابط اجتماعی

جامعه شناسان معتقدند که اینترنت و دنیای مجازی به تسهیل روابط اجتماعیِ وجود و نیز ایجاد الگوهای مشارکت مدنی و اجتماعی کمک می‌کند. بنابراین از دیدگاه این گروه، اینترنت همه‌ عرصه‌های زندگی را در برمی‌گیرد.

گروه دوم

 اعتقاد دارند که استفاده از اینترنت موجب افول سرمایه‌ اجتماعی می‌شود. چرا که از نظر آنان استفاده از اینترنت مانع توجه افراد به اجتماع واقعی می‌شود، زیرا تعاملات شبکه‌ای آن‌ها از میزان ارتباطات مستقیم‌شان پیشی می‌گیرد. پیوند‌های اینترنتی از دیدگاه این گروه، به ندرت به ترویج دوستی‌های عمیق، ارائه‌ منابع غیرملموس و ارائه کمک‌های مادی واقعی منتهی می‌شود.

کار با اینترنت نه تنها زمان پرداختن به سایر فعالیت‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه توجه افراد را از محیط اطراف خود باز می‌دارد و چون هم‌زمان، تعاملات عمیق‌تر خارج از شبکه را کاهش می‌دهد و افق دید و چشم اندازهای فکری افراد را محدود می‌کند، این وضعیت بر احتمال افسردگی و احساس تنهایی کاربران می‌افزاید.

گروه سوم

 شبکه‌های اجتماعی و دنیای مجازی را برای جوامع برخط، برخوردار از ویژگی‌های باز و نامتمرکز بودن می‌دانند. ویژگی‌های دنیای مجازی انعطاف‌پذیری به معنای توانایی بازسازی، مطابق با تغییرات محیطی و با توجه به اهداف در عین تغییر اجزا و یافتن اتصال‌های جدید، مقیاس‌پذیری و قابلیت انبساط یا انقباض اندازه‌ شبکه می‌داند که احتمال اختلال در شبکه را کاهش می‌دهد و نشان از توانایی شبکه‌هاست.

گروه آخر بر این باورند که قضاوت در مورد نقض اینترنت در کاهش یا افزایش سرمایه‌ اجتماعی در چارچوب زندگی شخص معنا پیدا می‌کند. اینترنت در چرخه‌ زندگی روزمره ادغام می‌شود و به‌ تدریج زندگی در دنیای مجازی همانند فعالیت‌های خارج از دنیای مجازی تلقی می‌شود.

اگر چه تماس‌های چهره به چهره و تلفنی، تداوم پیدا خواهد کرد، ولی این تماس‌ها در نتیجه‌ نقش اینترنت در پیوند میان افراد حاضر در موقعیت‌های جغرافیایی مختلف و سازمان‌های هم‌پیمان تکمیل می‌شود. از این‌ رو ممکن است که نقش اینترنت در حفظ پیوندهای موجود، موثرتر از نقش آن در ایجاد پیوند‌های جدید باشد، در این صورت اینترنت تکمیل‌کننده‌ سرمایه‌ اجتماعی خواهد بود.

فناوری‌های ارتباطی نوین، عامل مهمی برای افزایش یا کاهش سرمایه‌ اجتماعی افراد، خصوصا جوانان است. در حقیقت فعالیت‌های اجتماعی به این علت که موجب افزایش ارتباط میان افراد می‌شود، عاملی برای افزایش سرمایه‌ اجتماعی است.

استفاده اجتماعی از اینترنت، باعث ازدیاد سرمایه‌ اجتماعی کاربران می‌شود. البته گفتگوهای اینترنتی به مثابه عرصه‌ جدیدی برای گذراندن فراغت جوانان، به منظور ظرفیتی برای تقویت سرمایه‌ اجتماعی افراد و برقراری ارتباط با خود و اجتماعی بالفصل خویش بکار گرفته می‌شود.

استفاده اجتماعی از اینترنت، با کاهش انزوای اجتماعی همراه بوده و برعکس، استفاده‌ غیراجتماعی می‌تواند انزوای اجتماعی را افزایش دهد.

پس بدیهی است که نوع استفاده از اینترنت و زمان اختصاص داده شده به آن، همبستگی شدیدی با میزان افزایش یا کاهش ارتباطات خانوادگی و انزوای اجتماعی افراد دارد. اما همواره باید به یاد داشته باشیم که اینترنت تنها می‌تواند شبکه‌ ضعیفی از اعتماد و تعهد را ایجاب کند. مخفی‌سازی هویت در اینترنت به این دلیل که مخاطب نمی‌داند با چه کسی روبه‌رو است، نمی‌تواند اعتماد لازم را به وجود آورد. همین باعث کاهش میزان اعتماد اجتماعی افراد می‌شود.

از این رو فناوری مانند تیغی دو لبه عمل می‌کند که بسته به نوع یا میزان کاربرد آن، می‌توانند آثار متفاوتی داشته باشند. و ما به عنوان یک انسان دارای اختیار باید با آگاهی یافتن خود را از خطرات احتمالی نجات دهیم و قطع به یقین اجتناب از دنیای مجازی راه‌حل نیست…