ادراک کودکان از شبکه های اجتماعی مجازی
آموزش / فرزندپروری / اینترنت دوستدار کودک و نوجوان
علاوه بر بزرگسالان، کودکان نیز تحت تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی قرار گرفته‌اند. با توجه به کارکردهای متفاوت آن نمی‌توان از تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر روی افراد خانواده غافل ماند. گشت و گذار در شبکه‌های اجتماعی، علاوه بر تجربه شگفت‌آوری که برای کودکان به ارمغان آورده، سرشار از معضلات و آسیب‌هایی است که والدین از آن‌ها بی‌اطلاعند.
برخی والدین به علت عدم آگاهی از این خطرها و برای نشان دادن علاقه و محبت خود به فرزندانشان با فراهم آوردن بستر مناسب، باعث مواجهه کودکان با مطالب نامناسب در شبکه های اجتماعی مجازی شده‌اند. در عصر حاضر فضای مجازی، بزرگسالان و نوجوانان و حتی کودکان را جذب خود کرده است.
شبکه های اجتماعی مجازی نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند که با اینکه عمر خیلی زیادی ندارند، توانسته‌اند به خوبی در زندگی مردم جا باز کنند. مردم بسیاری در سنین مختلف و از گروه‌های اجتماعی متفاوت در فضای مجازی کنار هم آمده‌اند و از فاصله‌های بسیار دور در دنیای واقعی، از این طریق با هم ارتباط برقرار می‌کنند.
آشنایی کودکان با شبکه های اجتماعی مجازی
در سنین پایین اولین بار فرزندان از طریق والدینشان با این شبکه‌های اجتماعی مجازی آشنا می‌شوند. جذابیت گسترده گوشی‌های همراه سبب شده است که هم زمان با خانواده‌ها، فرزندان آن‌ها نیز متوجه گوشی همراه شوند. خانواده‌ها به دلایل متعددی مانند: افزایش ایمنی فرزندان، پر کردن خلا حضور خویش نزد فرزندان با ارتباط تلفنی، جبران کمبود محبت، تفاخرجویی، سرگرم شدن فرزندان با با بازی‌های گوشی همراه و نظایر آن، از تهیه گوشی همراه برای فرزندشان استقبال می‌کنند. فرزندان نیز به دلیل نوجویی، نوگرایی، هیجان جویی و هیجان طلبی، خودنمایی، مدگرایی و مانند آن، متوجه تلفن همراه می‌گردند.
یافته پژوهش‌ها نشان می‌دهد که والدین به دلایل آشنایی نداشتن از ابعاد شبکه‌های اجتماعی، نداشتن فرصت چندان برای صرف وقت با فرزندشان، زندگی‌های شهرنشینی و از طرف دیگر تک فرزندی بودن خانواده‌ها برای سرگرم نمودن فرزندانشان از ابزارهایی همچون تلفن همراه، لپ تاپ، رایانه‌های شخصی و اینترنت استفاده می‌کنند. والدین از این فناوری‌ها استفاده می‌کنند تا فرزندشان را در اتاق خود به کار با آن‌ها مشغول سازند. غافل از این که کودک دلبندشان فقط جسمش در اتاق هست. با استفاده از این ابزارها نظیر بازی‌های آنلاین و شبکه‌های اجتماعی مجازی در یک محیط بسیار بزرگتر از محیط پیرامونشان به سر می‌برند.
امکانات شبکه های اجتماعی مجازی برای کودکان
کودکان کاربران مجازی هم مانند بزرگسالان می‌توانند از امکانات شبکه های مجازی اجتماعی برخوردار باشند. کاربران اینترنتی با عضویت در شبکه های اجتماعی مجازی می‌توانند پروفایل‌ها و صفحات شخصی برای خودشان بسازند و با دوستانشان در ارتباط باشند. همچنین کاربران می‌توانند دوستان و آشنایان قدیمی‌شان را در شبکه‌های اجتماعی بیابند و یا دوستان جدید پیدا کنند. همچنین می‌توانند دوستان خارج از این فضا را برای پیوستن به شبکه های اجتماعی مجازی دعوت کنند.
خصوصیات شبکه های اجتماعی مجازی برای کودکان
خصوصیات بارز شبکه های اجتماعی مجازی تعاملی بودن است که ابتدا تعریفی از تعاملی بودن ارائه می‌دهیم:
هدف نهایی تعامل، تاثیرگذاری بر جهان خارج است. اگر یک مثلث را در ذهن خود تصور کنیم و سه مفهوم اطلاعات، ارتباطات و تعاملات را در سه گوشه این مثلث قرار دهیم، مفهوم اطلاعات یعنی: داده‌ها از فرستنده به گیرنده ارسال شود. مفهوم ارتباطات یعنی: علاوه بر جریان اطلاعاتی که وجود دارد یک بازخورد نیز شکل بگیرد.
زمانی که بازخورد‌ها به تدریج افزایش می‌بابد در این حالت است که دوسوگرایی اتفاق می‌افتد. حال اگر این دوسویه گرایی به گونه‌ای باشد که افراد در زمان و مکان مشترک باشند، چه با واسطه از طریق رسانه و چه بی‌واسطه از طریق ارتباطات اجتماعی، با هم این مبنای انتقال داده و شبکه ارتباطی را به یک عمل مشترک، هویت مشترک، اقدام مشترک، فکر مشترک و یا احساس مشترک تبدیل کنند، در این زمان تعامل رخ داده است.
تحقیقات نشان داده است کودکان در سنین ۶ تا ۱۰ سالگی عموما خود به صورت مستقیم عضو شبکه های اجتماعی مجازی نیستند بلکه به واسطه والدین در شبکه‌های اجتماعی مجازی حضور دارند و از سنین ۱۱ سالگی به بعد، به طور مستقیم عضو شبکه های اجتماعی مجازی بوده و در آن به تعامل با دوستان خود می‌پردازند.
تقسیم بندی شبکه های اجتماعی مجازی کودکان
به طور کلی می‌توان کاربری کودکان از شبکه های اجتماعی را در مقوله اساسی شامل بعد روانی-عاطفی و بعد فرهنگی-اجتماعی طبقه بندی کرد که زیر مقوله‌های بدست آمده از این تحلیل در ادامه بیان می‌شود.
بعد روانی – عاطفی شبکه های اجتماعی مجازی برای کودکان
۱- افزایش اعتماد به نفس (نسبت به دیگر همسالان که از این شبکه های اجتماعی مجازی استفاده نمی‌کنند)
۲- ارضای حس کنجکاوی
۳- ارضای حس هیجان جویی (با عضویت در گروه‌های متفاوت)
۴- افزایش روابط دختر و پسر (از طریق عضویت در گروه‌های مختلط)
۵- به دست آوردن استقلال عمل (والدین در فضای آنلاین کمتر می‌توانند نظارت کنند)
۶- ایجاد هویت پنهان (اطلاعات خودشان را از والدین پنهان می‌کنند)
۷- ساختن هویت جعلی (خودشان را کوچکتر و یا بزرگتر از سن واقعی که دارند معرفی می‌کنند)
۸- کاربری از متن‌ها، تصاویر و فیلم‌های نامناسب و خنده‌دار
۹- کاهش اعتماد به نفس (مسخره شدن از طریق اعضای گروه)
بعد فرهنگی – اجتماعی شبکه های اجتماعی مجازی برای کودکان
۱- استفاده ارتباطی
۲- دوست یابی
۳- کاربردهای آموزشی
۴-سرگرمی و تفریحی
۵- افزایش اطلاعات عمومی
۶- کاهش تعامل با خانواده
۷- سرکار گذاشتن دیگران
۸- مواجه شدن با افراد ناسالم
۹- از بین رفتن حریم شخصی
پیامد‌های نظارت والدین در شبکه های اجتماعی مجازی
۱- کودکانی که والدینشان عضو شبکه های اجتماعی مجازی هستند و روی فرزندانشان نظارت دارند، در فضای مجازی آسیب کمتری می‌خورند.
۲- والدینی که عضو شبکه های اجتماعی مجازی هستند و روی فرزندانشان نظارت ندارند، کودکانشان یک دید منفی نسبت به شبکه های اجتماعی داشته و زمان زیادی را در شبکه های اجتماعی مجازی می‌گذراندند.
۳- والدینی که کاربری منفی از شبکه های اجتماعی دارند و روی فرزندانشان نظارت ندارند. کودکان این والدین معمولا خیلی از این شبکه‌های اجتماعی مجازی بدشان می‌آید و خودشان هم کاربر شبکه های اجتماعی مجازی نیستند.
۴- والدینی که نسبت به شبکه های اجتماعی آگاهی ندارند و به تبع آن نظارتی هم ندارند. این گروه از کودکان بشدت در شبکه های اجتماعی مجازی آسیب پذیرند چون نظارتی بر عملکرد این کودکان از شبکه های اجتماعی مجازی وجود ندارد و بی‌جهت و بدون هدف، فقط برای پر کردن اوقات فراغت وارد شبکه های اجتماعی مجازی می‌شوند.
استفاده از تبلت هایی که زمان استفاده کودک از فضای مجازی در آن توسط والدین کنترل می‌شود و همچنین دسترسی به سایت‌های مناسب سن کودک در آن تعریف شده است بهترین راهکار کاهش آسیب‌های فضای مجازی برای کودکان است.
