بازی‌های رایانه‌ای و مهارت چرخش ذهنی
آموزش / فرزندپروری / بازی
بازی‌های رایانه‌ای که اوایل دهه هفتاد برای آزمایش‌های شناختی مورد استفاده قرار گرفته‌اند، محیط‌های سه بعدی مجازی هستند که در هر زمینه تحقیقی در روانشناسی استفاده می‌شود. از میان عوامل گوناگون مربوط به اثرات بازی‌های رایانه‌ای، مقوله شناخت و ابعاد آن همیشه حائز اهمیت بوده و هست. یکی از ابعاد شناختی، توانایی چرخش ذهنی است که در این مقاله سعی داریم به تاثیر بازی‌های رایانه‌ای بر ارتقا این بعد از شناخت بپردازیم.
وقتی کودک دنیای امروز واژه “بازی” را می‌شنود، مولفه‌ها و زمینه‌هایی که در ذهن او تداعی می‌شود، دیگر محدود به مجموعه‌های شکل گرفته در ذهن کودکان گذشته نیست. بازی‌های رایانه‌ای بخشی از زندگی کودکان و نوجوانان شده‌اند. بازی‌ها به واسطه تعاملی بودنشان به عنوان شکل عمومی سرگرمی در میان کودکان و نوجوانان معاصر، متداول شده است.
هدف مدار بودن، سطح پیچیدگی مناسب، سرعت بالا، شیوه ارائه دستورالعمل‌های بازی و مستقل از قوانین فیزیکی را می‌توان به عنوان ویژگی‌های برجسته بازی‌های رایانه‌ای عنوان نمود. همچنین بازی‌های رایانه‌ای کمک به تشخیص موارد مطلوب‌تر، کمک به پیش بینی، کمک در به یادسپاری یا شکل گیری کنش‌های ویژه، آموزش در سطوح مشکل و راهنمایی‌های ویژه را می‌توان نام برد.
در بررسی بازی‌های رایانه‌ای محققین به انواع پیشرفت‌ها، کسب توانایی‌ها و قابلیت‌ها و حتی درمان به عنوان پیامدهای مثبت بازی‌های رایانه‌ای یادکرده‌اند. پژوهشگران بازی‌های رایانه‌ای را ابزاری مفید برای توسعه شناخت می‌دانند.
اکثر تحقیقات مربوط به بازی‌های رایانه‌ای بر مولفه‌های هوش دیداری شامل گستره‌ای از مهارت‌های فضایی و بازنمایی تصویری متمرکز می‌باشند. تحقیقات بی‌شماری این فرضیه را اثبات کرده است که بازی‌های رایانه‌ای با افزایش مهارت‌های فضایی رابطه دارد.
هوش فضایی
بین محققین در ارتباط با تعریف هوش فضایی اتفاق نظر وجود ندارد. اما مهارت‌های فضایی شامل گستره‌ای از مهارت‌ها هستند که با بسیاری از قابلیت‌ها از جمله ریاضیات، جغرافیا و هندسه مرتبط می‌باشند و در این راستا شغل‌ها و فعالیت‌های روزانه بسیاری به استفاده از توانایی‌های فضایی نیاز دارند.
برای مثال: برخی از رشته‌های مهندسی مانند معماری، نقشه‌کشی، آموزش علوم، طراحی، حساب، خلبانی، ملوانی، مجسمه‌سازی و همچنین فعالیت‌هایی همچون جایابی اشیا، پیدا کردن چیزها و وارسی محیط اطراف همگی از مهارت‌های فضایی محسوب می‌شوند.
عناصر هوش فضایی
رویکرد سه مقوله‌ای، عناصر هوش فضایی را اینگونه تعریف می‌کند:
-
ادراک فضایی
-
چرخش ذهنی
-
تجسم فضایی
در فرآیند چرخش ذهنی، فرد باید تجسم نماید که اگر یک شکل دو یا سه بعدی به اندازه معینی حول یک محور بچرخد، پس از چرخش چگونه ظاهر می‌شود.
چرخش ذهنی را به عنوان توانایی چرخاندن اشیا دو یا سه بعدی در ذهن که باید سریع و دقیق انجام گیرد، تعریف می‌کنند.
البته در بین زنان و مردان از لحاظ داشتن توانایی چرخش ذهنی تفاوت‌هایی وجود دارد. در این تفاوت، مردان نسبت به زنان در عملکرد چرخش ذهنی برتری دارند هر چند از نظر رویکرد شناختی زنان بیشتر از راهبرد چرخش ترکیب و مردان به طور موثری از استراتژی چرخش الگوی کلی استفاده می‌کنند. تفاوت جنسیتی در چرخش ذهنی را در مقوله سرعت عملکرد نیز مطرح کرده‌اند.
هوش فضایی و توانایی یادگیری ریاضی و خواندن
برای یادگیری مفاهیم ریاضی دانش‌آموز باید در چهار گروه زیر مهارت کافی داشته باشد تا بتواند ریاضی را بیاموزد.
-
مهارت‌های زبانی (درک اصطلاح‌های ریاضی و تبدیل مسائل نوشتاری به نمادهای ریاضی)
-
مهارت‌های ادراکی (شناسایی و درک نمادها و مرتب‌سازی مجموعه اعداد)
-
مهارت‌های ریاضی (توانایی انجام چهار عمل اصلی)
-
مهارت‌های توجه ( کپی کردن درست شکل‌ها و مشاهده درست نمادهای عملیاتی)
اگر دانش‌آموزان حتی در یکی از گروه‌های بالا مهارت نداشته باشند، عملکرد تحصیلی و فعالیت روزانه آن‌ها با مانع مواجهه می‌شود.
در گروه مهارت‌های ادراکی هوش فضایی مطرح است که دانش‌آموز باید ادراک فضایی، تجسم فضایی و چرخش ذهنی داشته باشد. از آنجا که ۷۵ درصد یادگیری از طریق وسایل دیداری و تصویری به وسیله حس بینایی انجام می‌شود، ۱۳ درصد یادگیری از طریق حس شنوایی و ۶ درصد حس بساوایی و همچنین حواس بویایی و چشایی هر کدام ۳ درصد در یادگیری تاثیر دارند.
به همین دلیل کامپیوتر و بازی‌های رایانه‌ای به عنوان معلم در ترکیب با آموزش سنتی برای تعلیم و تربیت و ارائه آموزش برای کودکان با نیازهای ویژه که منابع از اطلاعات از قبیل متن موضوع و تصویر را به صورت همزمان هماهنگ ارائه نموده، تا بتواند مهارت‌های کلامی و ارتباطی را رشد و بهبود بخشد.
آموزش‌های مبتنی بر رایانه به وسیله تحقیقات آزمایشی مورد تایید و حمایت می‌باشد. شواهد نشان می‌دهد کاربرد رایانه‌ای اثر مثبتی در رشد تحصیلی از دبستان تا دانشگاه دارد و مهارت نگرشی آن‌ها افزایش می‌یابد.
به اعتقاد بلوم اگر فرصت یادگیری و کیفیت آموزش برای همه یکسان باشد، تعداد کمی از آن‌ها به حد تسلط خواهد رسید. بلوم روش یادگیری در حد تسلط را پیشنهاد نموده که براساس این روش هر چه زمان یادگیری بیشتر باشد مقدار یادگیری نیز بیشتر خواهد بود.
اگر به دانش‌آموزان به طور انفرادی فرصت یادگیری داده شود و کیفیت آموزشی نیز متناسب با نیاز فردی آن‌ها باشد، حدود ۵۱ درصد آن‌ها در یادگیری مطالب درسی به حد تسلط خواهند رسید. لذا می‌توان در آموزشگاه‌ها شرایطی فراهم کرد که همه دانش‌آموزان به سطح بالایی از پیشرفت تحصیلی برسند و تفاوت‌های آن‌ها در یادگیری به حداقل کاهش یابد.
در خصوص تاثیر آموزش به کمک رایانه در کاهش مشکلات یادگیری ریاضی کودکان مبتلا به اختلال ریاضی، این آموزش باعث کسب تجربه و عامل محرکی برای کودکان است تا بتواند مهارت‌های کلامی و ارتباطی خود را رشد داده و بهبود بخشند.
همچنین دانش‌آموزان نارساخوان در عدم واج شناختی مشکل دارند. این افراد نمی‌توانند درک کند که واژه‌ها قابل تقسیم به هجاها و واج‌ها بوده و این عناصر، ترکیب پذیرند. این نقص باعث می‌شود فرد نتواند بین قطعات واژه یا اصوات آن‌ها به راحتی تمییز قائل شود و از سوی دیگر نتواند از رمزهای واجی برای افزایش ظرفیت حافظه فعال استفاده کند.
با توجه به اینکه مهارت خواندن به عنوان مهارت پایه برای سایر فعالیت‌های تحصیلی تلقی می‌گردد تلاش برای بهبود نارساخوانی مهم و ضروری است. یکی از دلایل دیگر ایجاد نارساخوانی مشکل در هوش فضایی خصوصا چرخش ذهنی در این دسته از دانش‌آموزان است که باید برای رفع آن از تمرین‌هایی که باعث بهبود چرخش ذهنی می‌شود استفاده کرد.
در آموزش انفرادی به کودکانی که هوش فضایی پایین‌تری نسبت به دیگر دانش‌آموزان کلاس دارند، معلم می‌تواند با قرار دادن بازی‌های رایانه‌ای مرتبط در برنامه درسی به ارتقای این هوش خصوصا چرخش ذهنی دانش‌آموز کمک کنند.
معرفی بازی‌های رایانه‌ای که برای بهبود هوش فضایی(چرخش ذهنی) دانش‌آموزان توصیه می‌شود:
بازی‌های رایانه‌ای زیادی طراحی شده است که باعث می‌شود دانش‌آموز در بعد شناختی، چرخش ذهنی پیشرفت داشته باشد.
به عنوان یک بازی منطقی و معمایی مورد استفاده قرار گرفته است. قطعاتی از بالا به پایین درحال افتادن است و بازیکن باید موقعیت و جهت قطعات در حال سقوط را به وسیله چرخاندن و حرکت دادن آن‌ها مشخص کند.
-
بازی سرباز نیروی دریایی
به عنوان یک بازی فعال و حادثه‌ای است. این بازی از نوع سه بعدی است که جز بازی‌های اول شخص و شلیک کنند محسوب می‌شود. در هر یک از مراحل این بازی، بازیکن بایستی ماموریت‌هایی را انجام دهد که انجام آن مستلزم جستجو در فضاهای مختلف و مکان‌های گوناگون است. بازیکن باید مسیرها را به خاطر بسپارد، بررسی و امتحان کند تا بتواند ماموریت تعیین شده را انجام دهد.
در آموزش انفرادی به کودکانی که هوش فضایی پایین‌تری نسبت به دیگر دانش‌آموزان کلاس دارند، معلم می‌تواند با قرار دادن بازی‌های رایانه‌ای مرتبط در برنامه درسی به ارتقای این هوش خصوصا چرخش ذهنی دانش‌آموز کمک کنند.
