هوش دیجیتالی و مهارت‌های زندگی دیجیتال برای کودکان و نوجوانان
آموزش / سواد رسانه‌ای / خانواده دیجیتال
وسایل دیجیتالی و دنیای مجازی، فضایی است که توانسته مخاطبانی را از هر رده سنی به خود جذب کند و پیشرفت سریع و قابل توجه آن، مخاطبان را در ابعاد مختلفی تحت تاثیر قرار داده است؛ به‌گونه‌ای که لازم است مخاطبان این تکنولوژی‌ها، استفاده از آن را به سرعت در ظرف آموزه‌های خود و بالا بردن سطح دانش در زمینه هوش دیجیتالی، جای دهند.
یکی از مهم‌ترین اقشاری که بنا به دلایل به وجود آمده در زندگی مدرنیته (شاغل بودن والدین و نبود آن‌ها در منزل، کاهش علاقه به بازی های سنتی، بالا رفتن انگیزه کنجکاوی و اکتشاف در دنیای جذاب بازی‌ها و…) به توجه و آموزش بیشتری در حیطه استفاده از وسایل دیجیتالی نیازمندند، کودکان و نوجوانان هستند. زیرا که میزان آسیب‌پذیری و تحت تاثیر قرار گرفتن آن‌ها از سایر مخاطبان بیشتر است؛ بنابراین با توجه به این موضوع، آموزش نحوه استفاده از ابزارهای دیجیتالی به کودکان، نوجوانان و همچنین والدین، در اولویت افزایش سواد و فرهنگ دیجیتالی قرار می‌گیرد.
در کنار مضراتی که این فضا به همراه دارد، مانند: انواع آسیب‌های جسمانی (ضعف بینایی، چاقی و بی‌تحرکی و …)، منزوی شدن کودکان، افزایش سطح خشم و پرخاشگری آن‌ها، آشنایی با افراد سودجو و سبک زندگی راحت‌طلبانه و… ، به دلیل روش‌های نوین و سودمندی که در دنیای دیجیتال در زمینه آموزش و یادگیری، خلاقیت و سرگرمی و همچنین آشنایی با شیوه‌های جدید ارتباطات اجتماعی وجود دارد، گروه‌های زیادی به طرفداران استفاده از وسایل دیجیتال تبدیل شده‌اند و معتقدند در صورتیکه فضای دیجیتالی برای استفاده کودکان و نوجوانان امن شود، می‌توان به عنوان ابزار بسیار سودمندی در زمینه‌های مختلف آموزشی و تربیتی از آن بهره‌مندشد.
سواد رسانه‌ای و فرهنگ دیجیتالی
هوش دیجیتالی
برای آنکه فرزندمان را در حین استفاده از فضا تکنولوژی ایمن کنیم تا در معرض استفاده افراطی و اعتیاد به وسایل دیجیتالی قرار نگیرد، خواننده مطالب غیراخلاقی و نامتناسب با سن خود نباشد و در معرض سوء‌استفاده سایبری و سایر کلاه‌برداری‌ها قرار نگیرد؛ لازم است که استفاده هوشمندانه از وسایل دیجیتالی و حضور در فضای مجازی را با تغییراتی در میزان استفاده خودمان به همراه آموزش شیوه‌های صحیح به کودکان و نوجوانان، شروع کنیم. باید آنان را به جعبه ابزاری تجهیز و مسلح کنیم که از آن در راستای نیازهای خود بهره‌مند شوند. این موضوع ما را با پرورش آمیزه‌ای از مهارت‌ها و قابلیت‌های جدید در خودمان با عنوان “هوش دیجیتالی” آشنا می‌کند.
همانگونه که “آی کیو” برای سنجش هوش شناختی و قابلیت‌های مغزی به کار می‌رود و “ای کیو” نشان دهنده هوش هیجانی و اجتماعی ماست، از اصطلاح “دی کیو” برای سنجش صلاحیت‌ها و امکانات فردی در استفاده از رسانه‌های دیجیتالی استفاده می‌شود. این اصطلاح شامل مجموعه‌ای از توانایی‌های اجتماعی، هیجانی و شناختی است و قادر است فرد را در مواجهه با چالش‌ها و انطباق با نیازهای زندگی دیجیتالی تجهیز سازد. نکته مثبتی که در این نوع هوش وجود دارد این است که قابل پرورش و گسترش در افراد است و به عبارتی در دسته هوش‌های اکتسابی جای می‌گیرد.
هوش دیجیتالی شامل مهارت‌های ۸ گانه‌ای است که با پرورش یافتن آن در افراد، مخصوصا کودکان و نوجوانان می‌توان آن‌ها را با اطمینان بیشتری در فضای رسانه‌ها مسلح و ایمن کرد:
۱- هویت دیجیتال
در این فضا افراد سودجو با اهدافی سوء استفاده کننده و یا کلاهبرداری‌های سایبری با هویت‌های ساختگی و تقلبی و نقاب‌های مختلف شخصیتی، در حال فعالیت هستند. هویت دیجیتالی، دربردارنده آگاهی‌های لازم جهت مدیریت و آگاهی از حضور شخص در فضای مجازی و تأثیرات ناشی از آن در کوتاه مدت و بلند مدت است.
۲- مصرف دیجیتال
این توانایی به مدت زمان استفاده از رسانه‌های دیجیتالی، سلامت و مشارکت در جامعه دیجیتالی اشاره دارد به گونه‌ای که بتوان توانایی استفاده متناسب از دستگاه‌های دیجیتالی و رسانه‌ای، ازجمله کنترل زمان استفاده از آن به منظور ایجاد تعادل مناسب بین زندگی مجازی و حقیقی را در فرد پروراند.
آکادمی کودکان آمریکا در این باره توصیه کرده است که استفاده از وسایل دیجیتالی برای کودکان تا زیر ۲ سال ممنوع و برای کودکان و نوجوانانی که در بازه سنی بین ۳ تا ۱۸ سال قرار دارند، بنا به شرایط سنشان بین ۲ الی ۳ ساعت قابل تغییر است.
۳- ایمنی دیجیتال
این مهارت به جلوگیری از وقوع وضعیت‌های خطرآفرین رایج در فضای مجازی مانند آزار و اذیت‌های سایبری، دروغ و شایعات، افراط‌‌گرایی در زمینه‌های مختلف، محتوای غیراخلاقی، ترسناک، خشونت‌آمیز و… اشاره دارد. ایمنی دیجیتال توانایی مدیریت وضعیت‌های مختلف مربوط به فضای مجازی و همچنین محتوای مشکل‌ساز و درنهایت جلوگیری از وقوع آنان و یا محدود کردن این وقایع خطرناک را شامل می‌شود به گونه‌ای که مخاطبان ماهیت فضای دیجیتالی را درک و از عواقب واقعی آن در زندگی آگاه باشند و به صورت فعالانه آن را مدیریت نمایند.
۴- امنیت دیجیتال
امنیت در دنیای دیجیتال به اندازه‌ای مهم است که توانایی شناسایی تهدید و خطرهای فضای سایبری همچون هک شدن، کلاه‌برداری، نرم‌افزار مخرب و… جهت استفاده از ابزارهای مناسب امنیتی، حفظ اطلاعات در آموزش این مهارت مورد توجه قرار می‌گیرد. همچنین این توانایی به محافظت از رمزهای عبور (پسوورد)، امنیت اینترنت و امنیت موبایل و اطلاعات شخصی موجود در آن‌ها اشاره دارد.
۵- هوش هیجانی در هوش دیجیتالی
توانایی ابراز همدلی به همراه ایجاد روابط مناسب با دیگر افراد در فضای مجازی، هوش هیجانی دیجیتال نامیده می‌شود. آگاهی اجتماعی و عاطفی، آگاهی از مقررات و همدلی و همچنین توجه به احساسات افراد حقیقی در این بخش قرار می‌گیرند.
۶- ارتباطات دیجیتال
از آنجایی که مفهوم “ارتباط” اولین نیاز بشری از لحاظ روانی و اجتماعی می‌باشد و امروزه فضای رسانه‌ها بستر جدیدی از ارتباط است، یادگیری صحیح این مهارت در اهم اولویت‌های سواد دیجیتالی قرار می‌گیرد و شامل برقراری ارتباط، همکاری و همدلی با دیگران برای استفاده از فناوری‌های دیجیتال و رسآن‌های در راستای گسترش خلاقیت و پیشرفت است.
۷- سواد دیجیتال
این توانایی شامل مهارت در تفکر منطقی، توانایی یافتن اطلاعات مناسب، تجزیه و تحلیل، ارزشیابی، به‌کارگیری مهارت تفکر نقادانه و استفاده از توازن ذهنی، اشتراک‌گذاری، جستجو و ایجاد محتوا می‌باشد و در غیر این صورت ضعف در تفکر نقادانه و عدم توانایی سبک و سنگین کردن در افراد مخصوصا کودکان ونوجوانان می‌تواند باعث شود که سریع‌تر در دام اطلاعات نامناسب و گمراه کننده گرفتار شوند و این موضوع باعث می‌شود تحلیل‌ها و درک آن‌ها از محیط اطراف، تضعیف شود و شاهد پرورش کودکان و نوجوانان زود باوری خواهیم بود که به شایعات و سخنانی از این قبیل سریعا اعتماد می‌کنند.
۸- حقوق دیجیتال در هوش دیجیتالی
مفاهیمی مانند حریم خصوصی، مالکیت معنوی، حق کپی رایت و آزادی بیان که در دنیای دیجیتال و فضای مجازی از اهمیت به سزایی برخوردارند، از حقوق کاربران دنیای دیجیتال محسوب می‌شوند. این مهارت‌ها به معنای درک این مفاهیم و احترام به حقوق فردی و قانونی کاربران دنیای دیجیتال است.
فراتر از آموزش و فراگیری مهارت‌های بالا که در گسترش هوش دیجیتالی گنجانده و بیان شده است، با آموزش ارزش‌های مطلوب و والای انسانی مانند احترام، هم‌اندیشی و همکاری با کودکانمان، می‌توان از آن‌ها در برابر آسیب‌های احتمالی موجود در این فضا محافظت نمود تا با تجهیز آنان به این توانایی‌ها، فرزندان ما باشند که در محیطی امن با یادگیری استفاده صحیح از فناوری به شکل مسئولانه دست به خلاقیت در جهت رشد خود می‌زنند.
