چگونگی پردازش اطلاعات در کودکان

از جمله مسائل عمده در حوزه روانشناسی شناختی، مفهوم پردازش اطلاعات است. پردازش اطلاعات در حوزه‌ روانشناسی شناختی بر زمان واکنش و تعداد پاسخ‌های درست به محرک‌های ارائه شده متمرکز است و از مفاهیم اصلی برای توضیح فعالیت‌های شناختی محسوب می‌شود. یکی از مدل‌های معروف که سیستم پردازش اطلاعات انسان را به خوبی نشان می‌دهد مدل ویکنز است.

در این مدل علائم محرک نخست از طریق حافظه ‌حسی کوتاه مدت دریافت می‌شود ( شناسایی محرک)، سپس معنی و مفهوم این محرک مشخص می‌شود (ادراک).  در مرحله‌ بعد، تصمیم‌گیری برای انتخاب پاسخ با استفاده از حافظه‌ بلندمدت صورت می‌گیرد (برنامه‌ریزی پاسخ) و در نهایت پاسخ انتخاب شده اجرا می‌شود.

سطوح گوناگونی برای پردازش وجود دارد که از تحلیل کم‌عمق و فیزیکی یک محرک تا تحلیل عمیق و معنایی یک محرک را در بر می‌گیرد. سرعت پردازش در فرآیندهای شناختی خودکار و کنترل شده یکسان نیست. موقعیت‌های گوناگون و عوامل بسیار زیادی این فاصله (عدم یکسانی) را کاهش و یا افزایش می‌دهند.

از جمله این عوامل درگیر بودن با بازی های رایانه‌ ای متنوع است. بازی رایانه ‌ای یک فعالیت شناختی است که می‌تواند موجب پیشرفت فرآیندهای شناختی و ادراکی و حرکتی شود و انجام آن مستلزم پردازش سریع اطلاعات و ارائه‌ پاسخ‌های منطقی فوق‌العاده سریع است. پردازش اطلاعات از روی زمان واکنش به محرک ها و دقت در پاسخگویی به آن،ها اندازه‌گیری می‌شود.

زمان واکنش یکی از عوامل مهم تصمیم گیری و نشان‌ دهنده سرعت پردازش اطلاعات است. فناوری‌های دیجیتال که بازی های رایانه ‌ای بخشی از آن هستند، روش فکر کردن و فرآیند پردازش اطلاعات را تغییر داده‌اند. بازی ‌های رایانه ‌ای، به نوعی همان ابزارهای فرهنگی میانجی کنش‌وری ذهنی‌اند که واسطه‌ فرد و محیط پیرامون او گشته‌اند. فرد از خلال آن‌ها خود را پدیدار ساخته و در این تعامل، شیوه‌های تفکر، کنترل و سازمان‌دهی رفتار نیز تغییر می‌کند.

محققان بازی های رایانه ‌ای را عاملی جهت افزایش حافظه، تمرکز و مدیریت اجرایی می‌دانند. نورولوژیست‌های دانشگاه کالیفرنیا مطالعات زیادی بر روی تاثیر بازی‌ های رایانه ‌ای بر مغز انسان انجام داده‌اند. آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که انجام بازی‌ های رایانه ‌ای فکری می‌تواند تاثیرگذاری بخش‌هایی از مغز را بر روی حل مسائل، تصمیم‌گیری و پردازش اطلاعات افزایش دهد.

هفته‌ای یک ساعت بازی های رایانه ای طی دو ماه نه تنها زمان واکنش خودکار افراد را کاهش نمی‌دهد بلکه موجب پیشرفت هوش کلامی و عمومی آن‌ها می‌شود.

بازی های رایانه ای پر تحرک

افرادی که بازی های پرتحرک انجام می‌دهند، نسبت به افراد معمولی از واکنش بالاتری در تصادفات رانندگی برخوردارند، زیرا ذهن آن‌ها با توجه به اینکه برای دفعات متوالی در شرایط مختلف و سخت بازی قرار گرفته است، تحلیل قوی‌تری دارد.

عکس العمل مناسب انسان در مقابل مسائل گوناگون مستقیما به قدرت ذهن و احساس او از حادثه به وقوع پیوسته بستگی دارد. بازیکنان بازی‌ های رایانه‌ ای، با افزایش قدرت استنباط احتمالی رو به رو  می‌شوند. قابلیتی که به آن‌ها اجازه می‌دهد با دریافت اطلاعات از محیط اطرافشان، تصمیم‌های درست و سریع بگیرند.

بازی‌های رایانه‌ای و افزایش دوپامین

انجام بازی‌ های رایانه‌ ای مقدار دوپامین رها شده در مغز را افزایش می‌دهد. محققان هنگامی که نمونه‌های مورد آزمون مشغول بازی ‌های رایانه‌ ای بودند، با استفاده از اسکن مغزی میزان دوپامین رها شده در مغز را اندازه‌گیری کردند و افزایش قابل توجهی در مقدار آن مشاهده کردند.

علت افزایش غیرعادی دوپامین و تاثیرات آن در مورد انسان به خوبی شناخته نشده‌ است. اما تحقیق مشابه بر روی موش‌های صحرایی نشان داده‌اند که تغییرات دوپامین مغز در حین تمرینات ادراکی، اصلاحات مهمی را در سازوکارهای مغزی به وجود می‌آورد.

بازی های رایانه ‌ای و مهارت حل مسئله

کودکان در فرآیند انجام بازی ‌های رایانه ‌ای، مطالب و موضوعات متنوع و مهیجی را می‌آموزند. با انجام بازی ‌های رایانه‌ ای توانایی‌های خویش را افزایش داده و آن‌ها را غنی می‌سازند. در این میان، علاوه بر تقویت هوش، یکی از فرآیندهایی که به وفور تقویت می‌شود، اصالت قوه‌ ابتکار کودک است که دلیل آن رو به رویی او با مجهولات، مشکلات و معماهای متعدد موجود در بازی‌هاست.

از آنجا که کودک کترل بازی را در دست دارد سعی می‌کند برای رسیدن به پاسخ‌ها و هدف، کنجکاوی به خرج دهد، راه‌های تازه بیافریند و در واقع از این طریق به افزایش ابتکار و خلاقیت خود دست می‌زند. بازی‌های پازلی تاثیرگذاری بخش‌هایی از مغز را بر روی حل مسائل، تصمیم‌گیری و پردازش افزایش می‌دهد.

بازی ‌های رایانه ‌ای خشن

بازی ‌های رایانه ‌ای خشن و جنگی بخش کنترل کننده‌ مغز کودکان را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهند. مطالعات انجام شده روی نوجوانانی که به بازی ‌های رایانه ‌ای خشن روی می‌آورند نشان داده است که فعالیت بخشی از مغزشان که مرتبط با احساسات و عواطف است، افزایش پیدا کرده و فعالیت بخش دیگری که کنترل و تمرکز شخص را در اختیار دارد، کاهش پیدا می‌کند.

همزمان با گسترش انواع بازی ‌های رایانه ‌ای، نگاه‌های کنجکاو و نگران بسیاری به این پدیده متوجه گشته، و به کنکاش و جست‌وجو در آثار و پیامدهای حاصل از بازی ‌های رایانه ‌ای پرداخته است. در ادامه به پردازش پاسخ چند سوال اساسی درباره تاثیر بازی ‌های رایانه ‌ای در پردازش اطلاعات می‌پردازیم:

آیا بازی ‌های رایانه ‌ای فکری در پردازش اطلاعات خودکار تاثیر دارند؟

بازی ‌های رایانه‌ ای فکری باعث کاهش زمان واکنش (افزایش سرعت عملکرد) و افزایش دقت عملکرد نوجوانان در پاسخگویی به سوالات خودکار می‌شوند. زمان واکنش، زمان مورد نیاز برای شناسایی محرک، گزینش پاسخ و تصمیم‌گیری و کارایی آن است. همچنین بازیکنان بازی ‌های رایانه ‌ای فکری، سریع‌تر و دقیق‌تر جهت‌ها را تشخیص می‌دهند.

آیا بازی ‌های رایانه ‌ای فکری در پردازش اطلاعات کنترل شده (تلاش‌بر) تاثیر دارند؟

بازی ‌های رایانه ‌ای فکری در افزایش سرعت عملکرد و افزایش دقت عملکرد نوجوانان در پاسخگویی به سوالات تلاش‌بر مثبت دارند. همچنین لازم به ذکر است که کودکانی که بازی رایانه ‌ای انجام می‌دادند، نسبت به کودکانی که بازی ‌های رایانه ‌ای انجام نمی‌دادند در آزمونِ حل مسئله عملکرد بهتر داشتند.

دیدگاه شناختی درباره بازی ‌های رایانه‌ ای

 بازی ‌های رایانه ‌ای فقط قسمت‌هایی از مغز را که به بینایی و حرکت اختتصاص دارد تحریک می‌کند و به تکامل دیگر نواحی مغز کمک نمی‌کند. نظریه‌های موجود درباره‌ شناخت و هیجان، بیانگر آن است که حالت،های هیجانی باعث ایجاد سوگیری در نظام شناختی در جهت پردازش اطلاعات هماهنگ با هیجان می‌شوند.

کدام بازی رایانه‌ای را استفاده کنیم؟!

با توجه به بررسی تاثیرات شناختی و عملکرد بازی‌ های رایانه ‌ای بر سرعت پردازش اطلاعات، تحقیقات نشان می‌دهند بازی های رایانه ‌ای فکری بر پردازش اطلاعات نوجوانان در زمینه‌ اطلاعات خودکار و تلاش‌بر اثر مثبت دارد و بازی های رایانه‌ ای خشن بر پردازش اطلاعات تاثیر مثبتی ندارد. همچنین بازی های رایانه‌ای خشن باعث افت و کاهش در عملکرد فرد می‌شود.

بازی‌ های رایانه‌ ای فکری

به دسته‌ای از بازی‌ های رایانه‌ ای اطلاق می‌شود که در عین داشتن هیجان عاری از هرگونه خشونت و صرفا به منظور به کار گیری قوی تخیل، ادراک و تصمیم‌گیری بازیکنان طراحی شده است. این قبیل از بازی ‌های رایانه ای موجب پرورش قوای فردی کودک و نوجوان از قبیل دقت، نظم، منطق، قدرت تحلیل، پرورش هوش و حس کنجکاوی می‌شوند.